Zahl der Einträge: 27467
Präsidium
nhd. 19. Jh. s. lat. praesidium, N., Schutz, Hilfe, Bedeckung, Geleit, Verstärkung, Vorhut, Posten, Hilfsmittel, (um 250-184 v. Chr.); lat. praesidēre, V., vornsitzen, beschützen, vorsitzen, Vorsitz haben; lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. sedēre, V., sitzen, Sitzung halten, zu Gericht sitzen; idg. *sed- (A), V., sitzen, Pokorny 884 (1543/15) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ital., kelt., germ., balt., slaw.) Kluge s. u. Präsident, EWD s. u. präsidieren, Duden s. u. Präsidium; Lw. lat. praesidium Prä-sid-i-um
prasseln
nhd. 15. Jh. s. mnd. prasselen (1), sw. V., prasseln?, beständige Geräusche hervorrufen, rasseln, lärmen; ahd. brastōn*, sw. V. (2), lärmen, tönen, krachen, prasseln; germ. *brastōn, sw. V., bersten, krachen, prasseln; s. idg. *bʰres-, V., bersten, brechen, krachen, prasseln, Pokorny 169 (281/114) (RB. idg. aus kelt., germ., balt.) Kluge 1. A. s. u. prasseln, Kluge s. u. prasseln, EWD s. u. prasseln, DW 13, 2074, Duden s. u. prasseln, Bluhme s. u. prasseln, DW1; Lw. - pras-s-el-n
prassen
nhd. um 1500 s. mnd. prassēren, prassen*, sw. V., prassen, verschwenden, verschwenderisch leben; mnd. brassen (1), bratzen, sw. V., prassen, schlemmen, lärmen; Herkunft unsicher, vielleicht aus mfrz. brasser, V., brauen, vermengen; Vermengung mit einer Schallwurzel? Kluge 1. A. s. u. prassen, Kluge s. u. prassen, EWD s. u. prassen, DW 13, 2074, DW 2, 307 (brassen), Duden s. u. prassen, Bluhme s. u. prassen, DW1; Lw. - prass-en
$Prasser
nhd. - - Kluge s. u. prassen, EWD s. u. prassen, DW1; - Prass-er
prätentiös
nhd. 19. Jh. s. frz. prétentieux, Adj., anmaßend; vgl. frz. prétendre, V., behaupten, Anspruch erheben; lat. praetendere, V., hervorstrecken, herausragen lassen, vor sich hinhalten, (81-43 v. Chr.); vgl. lat. prae, voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. tendere, V., spannen, ausspannen; idg. *ten- (1), *tend-, *tenə-, *tenh₂-, V., dehnen, ziehen, spannen, Pokorny 1065 (1851/28) (RB idg. aus ind., iran., gr., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw.) Kluge s. u. prätentiös, Duden s. u. prätentiös; Lw. frz. prétentieux prä-ten-t-i-ös
Präteritum
nhd. 2. Hälfte 17. Jh. s. lat. praeteritum, N., vergangenes Ding, Vergangenes, vorhergehende Begebenheit; vgl. lat. praeterīre, V., vorbeigehen, vorübergehen, vergehen, verfließen, vorbeikommen; lat. praeter, Adv., Präp., außer, ausgenommen, vor über, mehr als, wider; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. īre, V., gehen, reisen; idg. *ei- (1), *h₁ei-, *i̯ē-, V., gehen, Pokorny 293 (435/16) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ital., kelt., germ., balt., slaw., toch., heth.) Kluge s. u. Präteritum, EWD s. u. Präteritum, Duden s. u. Präteritum; Lw. lat. praeteritum Prä-ter-it-um
Prätor
nhd. 19. Jh.? s. lat. praetor, M., Prätor, Anführer, Vorgesetzter, Kriegsoberster, (um 450 v. Chr.); vgl. lat. praeīre, V., vorangehen, vorausgehen, vorsagen, vorspielen, vorsprechen; lat. prae, voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. īre, V., gehen, reisen; idg. *ei- (1), *h₁ei-, *i̯ē-, V., gehen, Pokorny 293 (435/16) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ital., kelt., germ., balt., slaw., toch., heth.) Kluge s. u. Prätor, Duden s. u. Prätor; Lw. lat. praetor Prä-t-or
Pratze
nhd. um 1600 s. it. braccio, M., Arm; lat. bracchium, brachium, N., Unterarm, Arm; gr. βραχίων (brachíōn), M., Oberarm, Arm; idg. *mreg̑ʰu-, *mr̥g̑ʰu-, Adj., kurz, Pokorny 750 (1268/133) (RB. idg. aus ind., iran., gr., ital., germ.) Kluge s. u. Pratze, EWD s. u. Pratze, DW 13, 2078, Duden s. u. Pratze, Bluhme s. u. Pratze, DW1; Lw. it. braccio Pratz-e
Prävention
nhd. Anfang 17. Jh. s. lat. praeventio, F., Zuvorkommen, Falle, Betrügerei, (um 345-411/412 n. Chr.); lat. praevenīre, V., zuvorkommen, übertreffen, vorzüglicher sein (V.), zu Hilfe kommen; lat. prae, voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. venīre, V., kommen; vgl. idg. *gᵘ̯ā-, *gᵘ̯em-, V., kommen, gehen, geboren werden, Pokorny 463 (679/1) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., alb., ital., kelt.?, germ., balt., toch.) Kluge s. u. präventiv, Duden s. u. Prävention; Lw. lat. praeventio Prä-ven-t-io-n
präventiv
nhd. 2. Hälfte 19. Jh. s. frz. préventif, Adj., präventiv, vorbeugend; vgl. lat. praevenīre, V., zuvorkommen, übertreffen, vorzüglicher sein (V.), zu Hilfe kommen, (59 v. Chr.-17 n. Chr.); lat. prae, voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. venīre, V., kommen; vgl. idg. *gᵘ̯ā-, *gᵘ̯em-, V., kommen, gehen, geboren werden, Pokorny 463 (679/1) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., alb., ital., kelt.?, germ., balt., toch.) Kluge s. u. präventiv, EWD s. u. präventiv, Duden s. u. präventiv; Lw. frz. préventif prä-ven-t-iv
Praxis
nhd. 16. Jh. lat. prāxis, F., Verfahren, Tun, Amt, (vor 66 n. Chr.); gr. πρᾶξις (praxis), F., Handeln, Tun, Beschäftigung; vgl. gr. πρασσειν (prassein), V., durchdringen, betreiben, tun, vollbringen; idg. idg. *peros, Adj., fernere, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.) Kluge s. u. Praxis, EWD s. u. Praxis, DW 13, 2078, Duden s. u. Praxis, DW1; Lw. lat. prāxis Pra-x-is
Präzedenzfall
nhd. 1. Hälfte 19. Jh. s. lat. praecēdēns, (Part. Präs.=)Adj., vorhergehend, vorangehend; vgl. lat. praecēdere, V., vorhergehen, vorangehen; lat. prae, voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren, schreiten, einhergehen; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; für die Herkunft des Hinterglied s. nhd. Fall Kluge s. u. Präzedenzfall, EWD s. u. Präzedenzfall, Duden s. u. Präzedenzfall; Hybridbildung Prä-zed-enz-fal-l
präzis
nhd. - - -; - -
präzise, präzis
nhd. 17. Jh. s. mnd. prēcīse, präcise, Adv., "präzise", genau, stimmig; frz. précis, Adj., präzise, genau; lat. praecīsus, Adj., steil, abschüssig, jäh, abgebrochen, kurz gefasst, (81-43 v. Chr.); vgl. lat. praecīdere, V., vorn abschneiden; lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. caedere, V., auf etwas hauen, zerhauen (V.), schlagen, klopfen; idg. *skai-?, *kai-?, V., schlagen, hauen, puffen, Pokorny 917 (1601/73) (RB. idg. aus ind., iran., gr., ital., germ., balt.) Kluge s. u. präzise, EWD s. u. präzis(e), Duden s. u. präzise; Lw. frz. précis prä-zi-s-e
präzisieren
nhd. 19. Jh. s. frz. préciser, V., präzisieren; frz. précis, Adj., präzise, genau; lat. praecīsus, Adj., steil, abschüssig, jäh, abgebrochen, kurz gefasst, (81-43 v. Chr.); vgl. lat. praecīdere, V., vorn abschneiden; lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. caedere, V., auf etwas hauen, zerhauen (V.), schlagen, klopfen; idg. *skai-?, *kai-?, V., schlagen, hauen, puffen, Pokorny 917 (1601/73) (RB. idg. aus ind., iran., gr., ital., germ., balt.) Kluge s. u. präzise, EWD s. u. präzis(e), Duden s. u. präzisieren; Lw. frz. préciser prä-z-is-ier-en
Präzision
nhd. 1. Hälfte 18. Jh. s. lat. praecīsio, F., Abschneiden, Abschnitt, Ausschnitt, Schisma, (3. Viertel 1. Jh. v. Chr.); vgl. lat. praecīdere, V., vorn abschneiden; lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. caedere, V., auf etwas hauen, zerhauen (V.), schlagen, klopfen; idg. *skai-?, *kai-?, V., schlagen, hauen, puffen, Pokorny 917 (1601/73) (RB. idg. aus ind., iran., gr., ital., germ., balt.) Kluge s. u. präzise, EWD s. u. präzis(e), Duden s. u. Präszision; Lw. lat. praecīsio Prä-z-is-io-n
predigen
nhd. Ende 8. Jh. (althochdeutscher Isidor) mhd. predigen, sw. V., predigen; mnd. prēdigen* (1), prēdiken, prēdeken, prēddeken, prēdegen, preddiken, preddeken, sw. V., "predigen", religiöse Inhalte und Lehren mitteilen, verkünden, im Gottesdienst predigen; mnl. prediken, preken, V., predigen; ahd. predigōn, sw. V. (2), predigen, jemandem predigen, verkünden, verkündigen, jemandem verkündigen, lehren; anfrk. predikon, sw. V., das Wort Gottes verkünden; lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen, (um 250-184 v. Chr.); vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188 (308/13) (RB. idg. aus ind., iran., gr., ital., germ., heth.?); vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183 (305/10) (RB. aus ind., iran., arm., phryg./dak., gr., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., toch., heth.?) Kluge 1. A. s. u. predigen, Kluge s. u. predigen, EWD s. u. predigen, DW 13, 2079, EWAhd 6, 1554, Duden s. u. predigen, Bluhme s. u. predigen, DW1; Lw. - pre-di-g-en
Prediger
nhd. 863-871 (Otfrid) mhd. predigære, bredigære, berdiger, brēger, bridigāre, predigāre, bredier, predier, st. M., Prediger, Predigermönch, Angehöriger des Predigerordens, Dominikaner; mnd. prēdigære*, prēdiger, prēdiker, prēdeker, predecar, predeger, prēdeger, M., "Prediger", Mönch des Predigerordens, Dominikaner; ahd. predigāri*, st. M. (ja), Prediger, Lehrer, Verkündiger; lat. praedicātor, M., öffentlicher Ausrufer, Verkünder, (81-43 v. Chr.); vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188 (308/13) (RB. idg. aus ind., iran., gr., ital., germ., heth.?); vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183 (305/10) (RB. aus ind., iran., arm., phryg./dak., gr., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., toch., heth.?) Kluge s. u. predigen, EWD s. u. predigen, DW 13, 2081, EWAhd 6, 1553, Duden s. u. Prediger, DW1; Lw. - Pre-di-g-er
Predigt
nhd. 863-871 (Otfrid) mhd. predige, st. F., sw. F., Predigt; mhd. predigāt*, bredigāt, bredigāte, st. F., Predigt; mnd. prēdige, prēdike, prēdeke, prēdich, predig, preddige, F., "Predigt", Mitteilung, Verkündigung religiöser Ideen und Lehren; prēdekīe, predekige, predekyghe, prēdekī, prēdikīe, predikie, predichie, F., "Predigt", Mitteilung, Verkündigung religiöser Inhalte und Lehren; mnl. predeke, predike, F., Predigt; ahd. prediga, st. F. (ō), Predigt, Lehre, Verkündigung, Predigen; lat. praedicātio, F., öffentliche Bekanntmachung, öffentliches Ausrufen; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.); lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188 (308/13) (RB. idg. aus ind., iran., gr., ital., germ., heth.?); vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183 (305/10) (RB. aus ind., iran., arm., phryg./dak., gr., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., toch., heth.?) Kluge 1. A. s. u. predigen, Kluge s. u. Predigt, EWD s. u. predigen, DW 13, 2083, EWAhd 6, 1552, Duden s. u. Predigt, DW1; Lw. - Pre-di-g-t
Preis
nhd. 1150-1170 (Alexanderroman des Pfaffen Lamprecht) mhd. prīs, brīs, st. M., Lob, Ruhm, Ehre, Ansehen, guter Ruf, Wert, Würde, Preis, Herrlichkeit, Siegespreis; mnd. prīs (1), M., Preis, Ehre, Ruhm, Lob, Lobpreis, Belohnung, ehrbares Verhalten; frz. prix, M., Preis; afrz. pris, preis, M., Preis; lat. pretium, N., Wert, Preis, (280/260-vor 200 v. Chr.); idg. *preti, *proti, Präp., gegenüber; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.) Kluge 1. A. s. u. Preis, Kluge s. u. Preis, EWD s. u. Preis, DW 13 2086, Duden s. u. Preis, Bluhme s. u. Preis, DW1; Lw. frz. prix Prei-s
Preiselbeere
nhd. 15. Jh. s. osorb. bruslica, Sb., Preiselbeere; russ.-ksl. brusiti, obrusiti, V., abstreichen; Hinterglied s. nhd. Beere Kluge 1. A. s. u. Preiselbeere, Kluge s. u. Preiselbeere, EWD s. u. Preiselbeere, DW 13, 2093, Duden s. u. Preiselbeere, Bluhme s. u. Preiselbeere, DW1; z. T. Lw. osorb. bruslica Preis-el--bee-r-e
preisen
nhd. 1172-1190 (Drie liet von der maget des Priesters Wernher) mhd. prīsen (1), brīsen, sw. V., preisen, erhören, rühmen, loben, ehren, verherrlichen, einschätzen, beurteilen, zu der Ehre anrechnen, hoch anrechnen; mnd. prīsen (1), prisen, prîmen, sw. V., "preisen", ehren, rühmen, loben, für gut befinden, schätzen, hochschätzen; afrz. preisier, prisier, V., schätzen, hochschätzen; lat. pretiāre, V., schätzen, preisen, (nach 220 n. Chr.); vgl. lat. pretium, N., Wert, Preis; idg. *preti, *proti, Präp., gegenüber; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810 (1401/43) (RB. idg. aus ind., iran., arm., gr., ill., alb., ital., kelt., germ., balt., slaw., heth.) Kluge 1. A. s. u. preisen, Kluge s. u. preisen, EWD s. u. Preis, DW 13, 2093, Duden s. u. preisen, DW1; Lw. - prei-s-en
$preisgeben
nhd. - - Kluge 1. A. s. u. Preis, Kluge s. u. preisgeben, EWD s. u. preisgeben, DW1; - prie-s--geb-en
prekär
nhd. Ende 18. Jh. s. frz. précaire, Adj., prekär, unsicher, heikel; lat. precārius, Adj., bittend, Bitt..., (81-43 v. Chr.); vgl. lat. precārī, V., bitten, beten, anrufen, wünschen, Fürbitte einlegen; idg. *perk̑- (4), *prek̑-, *pr̥k̑-, V., fragen, bitten, Pokorny 821 (1411/53) (RB. idg. aus ind., iran., arm., ill., ital., kelt., germ., balt., toch.) Kluge s. u. prekär, EWD s. u. prekär, Duden s. u. prekär; Lw. frz. précaire prek-är
Prekariat
nhd. 20. Jh. s. frz. précariat, M., Prekariat; gebildet nach dem Vorbild von proletariat von frz. précarité, F., Unsicherheit, Ungewissheit; vgl. frz. précaire, Adj., prekär, unsicher, heikel; lat. precārius, Adj., bittend, Bitt..., (81-43 v. Chr.); vgl. lat. precārī, V., bitten, beten, anrufen, wünschen, Fürbitte einlegen; idg. *perk̑- (4), *prek̑-, *pr̥k̑-, V., fragen, bitten, Pokorny 821 (1411/53) (RB. idg. aus ind., iran., arm., ill., ital., kelt., germ., balt., toch.) Duden s. u. Prekariat; Lw. frz. précariat Prek-ar-i-at